Nguyễn Thế Tuyền (Berlin) theo báo Đức: HẬU FIDEL CASTRO – CU BA SẼ ĐI VỀ ĐÂU

Sau khi Fidel Castro chết, rất nhiều người Cu Ba hy vọng, người em của vị lãnh tụ này, ông Raul, có thể thoát khỏi sự ràng buộc và tiếp tục đẩy mạnh quá trình mở cửa. Nhưng điều đó phụ thuộc trước hết vào chính sách của Mỹ trong tương lai.

Fidel Castro đã xin nhà riêng. Ông đã truyền ngôi cho em là Raul trước đây 10 năm. Một ca đại phẫu ruột già đã bắt ông phải từ bỏ quyền lực. Cứ từng bước, từng bước ông rút khỏi những chức vụ quan trọng, hoàn toàn phù hợp với hiến pháp của Cu Ba. Chính Raul Castro cũng đã công bố lịch trình trong những năm tới: Ông chỉ nắm quyền đến năm 2018, sau đó một người trẻ hơn sẽ lên thay.

Một ứng cử viên đầy triển vọng sẽ nối nghiệp nguyên thủ quốc gia tên là Miguel Diaz- Canel. Đó là một đệ tử thân tín của Raul, có lẽ anh sẽ thực hiện tiếp tục sự nghiệp đổi mới của Raul. Nhưng mở cửa chính trị sẽ không xảy ra, quyền lực vẫn nằm trong tay đảng cộng sản.

Chính phủ nước này cho rằng, quá trình quá độ đến với thời kỳ hậu Fidel coi như đã xong. Để trả lời câu hỏi: „Điều gì sẽ xảy ra thời kỳ hậu Fidel?“, những người chống đối ở Havanna trả lời thẳng: „Một cái mả khổng lồ“.

Nhưng điều đó vẫn thường xảy ra trong lịch sử bi hùng của nước Cu Ba, vì tương lai của họ chỉ được quyết định một phần ở Havanna. Từ ngày độc lập đến nay, số phận của xứ Đảo quốc này bị ảnh hưởng lớn do những chính sách ở Washington. Mỹ và Cu Ba như hai người anh em dị biệt dính liền với nhau, lúc yêu nhau, lúc ghét nhau. Câu hỏi lớn đặt ra không phải là: „Havanna sẽ phát triển tiếp như thế nào?“, mà là: „Quan hệ của họ với Washington thế nào?“

Trong quan hệ với Washington, Havanna luôn đề phòng những điều xấu nhất xảy ra

Nếu người ta có thể tin vào những tuyên bố của Tổng thống mới đắc cử Donald Trump thì dấu hiệu cho một cơn bão đã xuất hiện. Cho dù Cu Ba không phải là ưu tiên của Mỹ, nhưng Trump đã để lộ ý định cài số lùi cho tiến trình mở cửa chính trị của Cu Ba, những điều mà Barack Obama đã khơi mào.

Trump sẽ mạnh tay với những người Cu Ba di cư ở Miami. Chính sách về Cu Ba của Washington sẽ „thay đổi lớn“. Đó là tuyên bố của một đại biểu quốc hội Mỹ, phát ngôn viên của Nhóm nghị sĩ quốc hội Mario Diaz- Balart cách đây vài ngày. Trump sẽ siết chặt trừng phạt kinh tế, không cho dân Mỹ đi lại sang Cu Ba dễ dàng nữa và ép phải thay đổi chế độ.

Không ai đoán được Trump có làm như ông tuyên bố hay không, nhưng nếu điều đó thực sự xảy ra thì việc lớn tiếng chống Chủ nghĩa đế quốc lại bùng lên ở Cu Ba. Havanna có kinh nghiệm ứng xử với Washington và luôn chuẩn bị đề phòng những điều xấu nhất xảy ra – Đó là một trong những giáo thuyết của Fidel Castro. Ông đã chứng kiến sự lên ngôi và ra đi của mười đời Tổng thống, và chưa bao giờ tin ai trong số đó.

Fidel Castro luôn hoài nghi việc mở cửa chính trị và kinh tế. Sau hậu trường thường có những cuộc tranh luận nảy lửa giữa ông và người em, mặc dù ông vẫn nói rằng, không can thiệp vào công việc của chính phủ. Ông tiết lộ quan điểm này chủ yếu qua Internet.

Cuộc chiến giành quyền lực sau hậu trường

Ông anh cả tuy không còn trực tiếp lãnh đạo, nhưng lúc nào cũng để mắt đến Raul. Bây giờ vị Chủ tịch Cu Ba đã thoát được sự lệ thuộc này. Nhưng đối với ông, vấn đề không đơn giản hơn: Sự thắng cử của Trump sẽ tiếp sức cho những người chống cải tổ.

Rất nhiều người trong bộ máy đảng và các doanh nghiệp nhà nước không trông chờ gì ở cải tổ, vì họ không được hưởng lợi từ đó. Sức cố bám vào chế độ quá lớn. Sau hậu trường, cuộc chiến sẽ diễn ra và gây khó khăn cho việc lãnh đạo của Raul. Tuy họ không thể làm gì để lật đổ được ông, nhưng họ sẽ làm cho cải tổ chậm lại.

Trong những tháng vừa qua cũng đã xuất hiện những tín hiệu mà chính phủ cho rằng, tự do kinh tế ở một số lĩnh vực đã đi quá xa. Việc kiểm soát các nhà hàng tư (Paladares) làm gắt gao hơn. Nhiều doanh nhân Mỹ muốn làm ăn ở Cu Ba thất vọng và đã rút đi. Nhà máy sản xuất đầu máy kéo, một trong những nhà máy đầu tiên hợp tác làm ăn với một hãng Mỹ, vừa bị đóng cửa. 

Việc đảo ngược lại hoàn toàn quá trình mở cửa kinh tế ở Đảo quốc này có lẽ không thể làm được. Nhưng Cu Ba rơi vào thế kẹt khó xử: Chưa biết quan hệ với Washington sẽ phát triển theo chiều hướng nào và đồng minh quan trọng nhất của họ ở Châu Mỹ la tinh cũng chịu áp lực rất lớn về kinh tế và chính trị. Đó là nước Venezuela.

Raul Castro đang tìm đối tác mới

Để trả công cho việc Cu Ba đưa bác sĩ đến Venezuela, Caracas đã cung cấp dầu mỏ cho Cu Ba với giả rẻ, một phần trong số đó có thể bán lại ra thị trường. Như vậy Venezuela không những bảo đảm phần lớn vấn đề cung cấp năng lượng cho Cu Ba mà còn là nhân tố gián tiếp tạo cho đất nước này có ngoại tệ.

Cuộc khủng hoảng kinh tế ở Venezuela đã dẫn đến việc Caracas phải giảm mạnh việc cung cấp dầu. Ở Havanna trong những tháng vừa qua lần đầu tiên từ nhiều năm nay bị mất điện trên diện rộng, số liệu chính thức cho thấy mức tăng trưởng kinh tế bị sụt giảm.

Rất nhiều người dân Cu Ba lo sợ sắp phải chịu một „giai đoạn đặc biệt trong thời gian khủng hoảng“. Đó là tên của một kế hoạch đối phó khẩn cấp do Fidel Castro đặt ra trong những năm 90 sau khi Liên Xô sụp đổ. Liên Xô là nước đã cung cấp kinh tế cho người anh em cùng chế độ. 

Raul Castro loại trừ ngay phương án trở lại thời kỳ đen tối trước kia. Ông đang tìm đối tác mới có thể thay vai trò Venezuela trong trường hợp nước này sụp đổ hoàn toàn. Các nước châu Âu có thể hưởng lợi từ vụ này. Trung Quốc và Nga trong những tháng vừa qua cũng thể hiện rất quan tâm đến mối quan hệ tốt đẹp với Havanna. 

Để chính thể XHCN này trụ được, việc đẩy mạnh kinh tế thị trường bằng mọi giá là việc không thể bỏ qua. Kinh nghiệm của các thể chế cộng sản ở Trung Quốc và Việt Nam đã dạy cho họ bài học này. Raul đã nghiên cứu rất kỹ sự phát triển ở những nước kể trên.

Tóm lại: 

Cái chết của Fidel Castro có thể mang lại cho người em Raul sự tự do lựa chọn để tiếp tục mở cửa. Bởi vì, dù đã chính thức rút lui khỏi chính trường 10 năm nay, Fidel Castro vẫn đứng phía sau hậu trường để chỉ đạo chính trị. Nếu Tổng thống Mỹ mới đắc cử Trump xóa những chính sách làm giảm bớt căng thẳng của người tiền nhiệm Obama, thì có lẽ Raul Castro lại trở về với chính sách đối đầu. Khi đó Cu Ba rất phụ thuộc vào đối tác Venezuela mà đất nước này lại đang gặp phải những khó khăn ghê gớm. 

Nguyễn Thế Tuyền dịch từ Spiegel online