Nguyễn Hữu Tráng (Berlin): NƯỚC ĐỨC: MỘT NĂM NHÌN LẠI

Năm 2017 là một năm đầy biến động đối với thế giới, châu Âu và nước Đức nói riêng. Có những điều trước đây hầu như là không tưởng thì nay lại là hiện thực. Mô hình chính trị xã hội của Đức được xây dựng từ sau kết thúc chiến tranh thế giới lần thứ hai vốn được coi là khá ổn định, góp phần đưa Đức từ một nước bại trận và chịu sự chi phối của các nước Đồng minh trở thành một nước hàng đầu về kinh tế trên thế giới và có sức ảnh hưởng lớn về chính trị ở EU và khu vực.

Thủ tướng Angela Merkel vốn là người dân Đông Đức cũ đã trở thành một nhà chính trị xuất sắc không chỉ của Đức mà của cả phương Tây. Nhưng giờ đây sau ba nhiệm kỳ mười hai năm liên tục làm Thủ tướng, bà đang gặp phải những khó khăn, thách thức chưa có tiền lệ. Đảng Dân chủ thiên chúa giáo (CDU) của bà cùng với „đảng chị em“, Đảng xã hội thiên chúa giáo (CSU) bị thất bại nặng nề nhất trong lịch sử của hai đảng này trong cuộc bầu cử tháng 9, dù vẫn là lực lượng chính trị có số phiếu cao nhất. Nguyên nhân có thể do cuộc khủng hoảng tỵ nạn từ năm 2015, nhưng cũng có thể là sự không hài lòng với nhiều chính sách xã hội của chính phủ. Trên thực tế, sức ép của vấn đề tỵ nạn đối với chính phủ năm 2017 giảm đi rất nhiều so với 2016 vì nhiều biện pháp của chính phủ bắt đầu phát huy tác dụng. Dưới thời bà Merkel kinh tế Đức liên tục tăng trưởng, năm sau cao hơn năm trước. Ngân khố quốc gia lúc nào cũng đầy tiền, trong khi lạm phát giảm. Thất nghiệp ở mức thấp nhất kể từ sau thống nhất (1990) đến nay. Những điều này tưởng chừng phải là điểm cộng đối với chính phủ của bà Merkel. Nhưng kết quả bỏ phiếu vừa qua còn cho thấy một bức tranh khác về thực tế nước Đức.

Không ai phủ nhận Đức là một nước giầu có và thịnh vượng với những thế mạnh to lớn về khoa học, công nghệ, tiềm năng con người. Đức xứng đáng để trở thành đầu tầu ở EU và được người dân các nước khác ngưỡng mộ. Nhưng nghịch lý phát triển là ở chỗ bên cạnh nhiều mảng sáng rực rỡ đó, còn có nhiều mảng tối ít được quan tâm. Khoảng cách Đông-Tây tưởng chừng sau 27 năm thống nhất đã từng bước được thu hẹp, nhưng hóa ra nó vẫn tiềm ẩn nhiều bất trắc. Người dân Đông Đức suy nghĩ gì khi tuyệt đại đa số các công ty, tập đoàn kinh tế, các cơ sở nghiên cứu khoa học hàng đầu đều tập trung ở phía Tây. Kéo theo đó là việc thu hút nguồn nhân lực cao cấp từ phía Đông sang Tây và đẩy các bang phía Đông vào „vũng trũng“ phát triển.  Nhiều địa phương hẻo lánh ở Đông Đức rơi vào cảnh đìu hiu, bị lãng quên và người dân ở đó có cảm tưởng họ bị con tầu thống nhất bỏ lại phía sau. Chính điều đó đã dẫn đến việc mất lòng tin đối với các chính sách của chính phủ cũng như của các đảng cầm quyền. Số phiếu trước đây họ dành cho CDU/CSU hay cả Đảng Cánh tả nay chuyển sang Đảng „Giải pháp cho nước Đức“ (AfD) là một đảng mị dân, thiên hữu. Họ bỏ phiếu cho AfD có thể chưa hẳn là do đồng ý với chính sách của đảng này, mà đa phần là để tỏ thái độ bất mãn đối với hệ thống chính trị cầm quyền. Họ được liệt vào dạng „cử tri bất mãn“ („Protestwähler“).

          Năm 2017 cũng chứng kiến những vụ sa thải lao động hàng loạt vào dịp cuối năm. Tập đoàn khổng lồ Siemens dự tính đóng cửa nhiều cơ sở sản xuất ở Đức và sa thải gần chục ngàn lao động trên toàn thế giới và riêng ở Berlin đã gần một ngàn người. Hãng hàng không lớn thứ hai của Đức Air Berlin phá sản, đẩy gần chín ngàn lao động, trong đó có cả những phi công dầy dạn kinh nghiệm, vào tình trạng bấp bênh. Hãng xe hơi khổng lồ Volkswagen dính xì-căng-đan khí thải và ban lãnh đạo nhiều người phải vào vòng lao lý hay từ chức nhưng lại nhận được khoản tiền bồi thường nhiều triệu euro, trong khi người lao động bị thiệt hại. Phiên tòa xét xử cha con ông chủ của thương hiệu „Schlecker“ nổi tiếng một thời trong lĩnh vực bán lẻ đồ mỹ phẩm cho thấy những góc khuất của giới chủ trước khi tuyên bố phá sản đẩy hàng chục ngàn nhân viên ra đường cũng đã kịp chuyển hết tiền của Công ty vào tài khoản riêng của gia đình. Tình trạng các cơ sở dưỡng lão, các bệnh viện thiếu hụt nghiêm trọng lực lượng điều dưỡng viên, hộ lý đã đẩy Thủ tướng Merkel vào tình trạng bất lợi trong quá trình tranh cử vì cử tri cho rằng chính phủ hầu như không quan tâm và không có hướng giải quyết vấn đề này.

          Về chính trị thì đa phần người dân cho rằng các đảng hiện đang trong liên minh chính phủ hoặc mong muốn tham gia chính phủ cũng đều na ná giống nhau. Bản thân bà Merkel cũng bị cho là „nhiều dân chủ xã hội“ hơn cả Đảng dân chủ xã hội SPD hay Đảng Xanh cũng không còn „xanh“ như xưa mà gần hơn với CDU. Giữa SPD và Đảng Cánh tả có vẻ cũng không còn nhiều khoảng cách v.v. Tóm lại, cử tri cho rằng bầu cho đảng nào thì cuối cùng cũng vẫn như cũ, không có gì đột phá. Việc đàm phán lập chính phủ „Liên minh Gia-mai-ka“ giữa CDU/CSU với Đảng Xanh và Đảng dân chủ tự do FDP thất bại vừa qua cũng như Đảng SPD ngay trong ngày công bố kết quả bầu cử đã tuyên bố rời liên minh chính phủ hiện thời với bà Merkel để chuyển sang đối lập, còn cho thấy một tình trạng mới của nền chính trị Đức. Đó có thể gọi là „rã đám về chính trị“, „không muốn cầm quyền“ và mất lòng tin giữa những người cầm cân nẩy mực của các đảng này. Chính vì thế nên hiện nay CDU/CSU lại quay về tìm kiếm liên minh với SPD để duy trì chính phủ „đại liên minh“ như hiện thời. Tổng thống Steinmeier kêu gọi các đảng chính trị hãy giữ lời hứa với cử tri khi tranh cử và nhận trách nhiệm trước cử tri về việc Đức cần phải có một chính phủ ổn định.

          Hiện nay người ta cũng chưa biết khi nào Đức mới lập được chính phủ mới. Đảng CDU/CSU và bản thân bà Merkel không muốn một chính phủ thiểu số hay bầu cử lại. Họ muốn duy trì chính phủ liên minh với SPD vì đó là „phương án dễ chịu“ nhất, bảo đảm đa số bền vững trong Quốc hội. Nhưng bản thân SPD còn khá lưỡng lự vì họ ngay từ đầu đã chọn con đường đối lập và đa số đảng viên cũng không muốn duy trì „đại liên minh“. „Juso“ (Những đảng viên dân chủ xã hội trẻ), tổ chức như dạng Đoàn thanh niên của SPD tại đại hội mới đây còn tuyên bố sẽ là „thành trì“ chống lại „GroKo“ (đại liên minh). Cũng dễ hiểu vì nếu duy trì GroKo họ mãi mãi sẽ vẫn „dưới cơ“ bà Merkel và CDU/CSU và sau bốn năm nữa có khi họ còn mất nhiều phiếu hơn nữa chứ không dừng ở mức 20% như vừa qua.

          Hiện tượng đáng lo ngại năm qua ở Đức là sự thắng thế của xu hướng thiên hữu và cực hữu qua kết quả vang dội của Đảng AfD trong các cuộc bầu cử địa phương và bầu cử Liên bang. Nhiều nơi ở Đông Đức đảng này đạt đến 25% số phiếu và trở thành lực lượng chính trị mạnh nhất như ở bang Sachsen, nơi vốn được coi là thành trì của CDU từ nhiều năm qua. Hiện nay AfD có chân trong hầu hết các nghị viện bang. Tại Quốc hội Liên bang, họ còn có số nghị sĩ nhiều hơn cả Đảng Xanh, Đảng Cánh tả hay FDP. Nguy cơ nếu SPD đồng ý tham gia chính phủ thì AfD sẽ trở thành lực lượng đối lập chính trong Quốc hội và có thể chi phối nhiều đạo luật hay quyết sách của đất nước. Hiện tại AfD còn „khiêm tốn“ khi tuyên bố chưa sẵn sàng cho việc cầm quyền, nhưng ai biết liệu sau này khi trở thành đảng mạnh nhất họ được ủy quyền lập chính phủ. Đức liệu có ngả hẳn sang hữu hay không là câu hỏi chưa có lời giải. Nhưng từ bài học lịch sử về sự „tiếm quyền“ của Đảng quốc xã NSDAP trước khi xẩy ra chiến tranh thế giới lần thứ hai khiến người ta lo ngại.

          Cuối cùng là câu chuyện về sự phát triển nội tại của các đảng chính trị hiện nay ở Đức. Nhìn quanh các nước láng giềng thì thấy một hiện tượng là lực lượng trẻ đã đủ lớn mạnh để cầm quyền và sẵn sàng cầm quyền, như ở Pháp hay Áo. Nhưng ở Đức thì các „lão làng“ vẫn đang cầm trịch là chính. Bà Merkel (64 tuổi) đã gần hai chục năm là chủ tịch Đảng và nhiều khả năng sẽ có mười sáu năm liên tục làm Thủ tướng. Chủ tịch Quốc hội ông Schaeuble (CDU) cũng đã 75, Chủ tịch đảng đoàn CDU/CSU tại Quốc hội Gauder gần 70. Cùng tuổi với ông Gauder (1949) là Chủ tịch CSU Seehofer cũng mới chịu nhường chức vụ Thủ hiến bang Bayern cho người kế nhiệm trẻ hơn nhưng vẫn giữ chức Chủ tịch đảng.  Chủ tịch mới của SPD Martin Schulz cũng bước sang tuổi 62. Chủ tịch đảng đoàn AfD tại Quốc hội Liên bang và vừa được bầu làm Đồng Chủ tịch Đảng Gauland cũng đã 76. Gọi là còn trẻ như Chủ tịch Đảng Xanh Cem Özdemir cũng đã qua tuổi 50. Duy nhất chủ tịch FDP Lindner là dưới  40. Nhưng theo thông lệ ở Đức lãnh đạo những đảng nhỏ này không có cơ hội trở thành Thủ tướng.

          „Câu chuyện thế hệ“ cũng đã bắt đầu nhận được sự quan tâm của dư luận xã hội cũng như của các tổ chức đảng, nếu như họ muốn duy trì sức ảnh hưởng chính trị trong thời kỳ mới, thời kỳ khoa học công nghệ 4.0 đòi hỏi nhiều sức trẻ và sự năng động. Tuy còn dè dặt, nhưng trong CDU cũng đã bắt đầu nói về thời kỳ „hậu Merkel“ 2021.


Nguyễn Hữu Tráng

(Chú ý: Chỉ được đăng lại bài viết khi có sự đồng ý của tác giả hoặc báo NguoiViet.de)